KİTAP İNCELEMESİ #4: OKULSUZ TOPLUM - IVAN ILLICH

EĞİTİM SİSTEMİNE FARKLI BİR BAKIŞ

Yoğun olduğum için kitabı bitirir bitirmez incelemesini yazma fırsatım olmadı. Bu kitapla başlayarak öğretmen arkadaşlara verilen listedeki diğer kitapları da okuyacak en kısa zamanda incelemelerini siteye aktarmaya çalışacağım. Sözü uzatmadan incelemeye başlıyorum. :)

Günümüzde eğitim sisteminden şikayetçi olmayan çok az insan vardır. Herkes bu eğitim sistemiyle bir yere varılamayacağını, sistemin tekdüze ve ezberci olduğunu söyler ancak sözü bir türlü, çocukları bu sistemin içerisine sokan, sisteme bağımlı hale getiren okulların varlığına veya işleyişine getiremez. Ivan Illich, Okulsuz toplum kitabında bunu yapmayı başarmış. Eser 30-40 sene önce kaleme alınmış olsa da o dönemde eğitimde baş göstermiş olan veya derinleşmiş olan sorunlar hala devam etmekte olduğu için güncelliğini koruyor diyebiliriz.

Ona göre okullulaşma hızı ile eğitim düzeyi aynı anda gelişmiyor. Okullulaşma dediğimiz şey "değerlerin kurumsallaştırılması" anlamını taşıyor. Ona göre, günümüzde okullar, zengin ulusların tüketici odaklı, doğayı ve insanlığın sahip olduğu/olması gerektiği değerleri sömüren sistemlerine uyum sağlayan bireyler yetiştirmekten öteye gidemiyor. Söz konusu bu yeni eğitim sistemi yüzünden insanların araştırmaya dayalı çok yönlü bir eğitim almak varken, uzmanlaşma adı altında tek yönlü ve ezberci bir eğitimle karşı karşıya bırakıldıkları vurgulanıyor kitapta.

1930'lu yıllarda rastgele bir genç, arabasını onarmayı bilirdi. Ama bugünlerde araba üreticileri kablo sayısını çoğaltıp, uzmanlarından başka birinin araba onarmasına izin vermiyor.

Bu anlamda yazara göre kişiler tamamen sisteme bağımlı hale getiriliyor ve bu durumun gelecekte çok daha büyük sorunlara yol açacağını, durumun iç açıcı olmadığını belirtiyor. Kitabın ilk bölümünde ortaya konulan eğitim sistemine ait sorunlar, eğitimin kurumsallaştırılması, mevcut sisteme bağımlı, ona hizmet eden bir hale getirilmesi yönünde örnekler ve açıklamalar yoluyla bilgilendirmeler yapılıyor. Yani eğitim sisteminin evrensel anlamda içinde bulunduğu çıkmaz ortaya konuluyor. Verilen örneklerin ve yapılan çıkarımların çoğu Amerikan eğitim sistemi üzerinden gerçekleştirilse de aslında evrensel boyuttaki sorunlardan bahsedildiğini rahatlıkla söyleyebilirim.

YENİ SİSTEM ÖNERİSİ

Yazar yaptığı eleştiriler ve durum tespitinden sonra kendi öngördüğü şekilde, doğaya saygılı, daha insancıl, özgür ve çok yönlü bir eğitim modeline geçiş yapılması gerektiğini söylüyor. Yazar bu doğrultuda, eğitim kurumlarının tasarım ve hedeflerinin "insan ne öğrenmeli?" sorusuna verilecek cevap yönünde geliştirilmesi gerektiğini söylüyor. Bu şekilde eğitimi sisteme bağımlı, kurumsallaşmış ve tekdüzelik arz eden bir yapıdan uzaklaştırmanın mümkün olacağını belirtiyor.

Okullu anlayıştaki birey, dünyayı yalnızca giriş kartı olanların girebildiği sınıflı piramitler olarak algılıyor.

Ivan Illich'e göre eğitim ve araştırma yalnızca okul denilen yapı içerisine hapsedilmemeli. Mümkün olduğunca hayatın her aşamasına yayılmalıdır. Çünkü kendi deneyimleri, görüşmeleri ve yapılan araştırmalar ortaya koymaktadır ki, pek çok insan aslında edindiği bilgilerin büyük bir çoğunluğunu okul dışındaki uğraşları, kendi çabaları ve motivasyonu sayesinde ediniyor. Bu bağlamda, okulun görevi kişiyi dört duvar arasına hapsederek sisteme uyum sağlamayı öğretmek değil, onu özgürleştirerek, güdüleyerek, araştırmaya ve çok yönlü olarak öğrenmeye sevk ederek gelişimini sağlamaya katkıda bulunmak olmalıdır.

Yazar tam anlamıyla okulların ortadan kaldırılması yönünde bir fikir beyan etmiyor kitapta. Sadece okulların özgürleştirilmesi gerektiğini, kurumsal bir yapı olmanın ötesine geçen bir değer halini alması gerektiğini ve bu şekilde eğitimin hayatın her alanında yer alması gerektiğini belirtiyor.

Kitaptan anladıklarımı ve dikkatimi çeken noktaları sizlere elimden geldiğince aktarmaya çalıştım. Kitap son derece güzeldi. Çarpıcı eleştiriler, durum değerlendirmeleri ve oldukça mantıklı öneriler içeriyor yazarın fikirleri. Kitapla ilgili tek sorunum çeviri noktasındaydı. Çünkü alışık olmadığımız bir kelime hazinesi kullanılarak kitabın akıcılığı bir hayli bozulmuş ve bu anlaşılırlığı sekteye uğratıyor. 

Benim kitabım "Oda Yayınları" imzasıyla piyasaya sunulmuş bir kitap. Onun dışında kitabı kesinlikle tavsiye ediyorum. Öğretmen arkadaşlar için çok farklı bakış açıları kazandıracak, eğitimle ilgili düşüncelerine sınıf atlatacak bilgiler içeriyor. Kitabı alırken farklı yayınların çevirilerine yönelmenizi tavsiye ederim.